De Koreaanse atoombom en de Belgische connectie

21 januari 2016 - gepubliceerd op website Mo*

Atoom- of waterstofbom?

Een atoombom haalt zijn verwoestende kracht uit kernfissie of kernsplitsing, een waterstofbom uit kernfusie. Een atoombom maken is al heel moeilijk, een waterstofbom nog veel moeilijker. De vijf vaste leden van de VN-Veiligheidsraad beschikken zowel over atoom- als waterstofbommen. Israël, India, Pakistan en Noord-Korea hebben atoombommen. De internationale gemeenschap keek begin januari dan ook op toen Noord-Korea aankondigde dat het een test met een waterstofbom had uitgevoerd. Experts twijfelen ten stelligste of dit wel klopt. Wellicht ging het om een conventionele atoombom. Hoe dan ook was het een overtreding van VN-resoluties en verhoogde de test nog maar eens de spannningen op het Koreaanse schiereiland.

 

Uranium of plutonium

Een atoombom maken kan via twee trajecten. Je kan uranium verrijken en het hoogverrijkt uranium als materiaal voor een  atoombom gebruiken. Of je kan bestraalde kernbrandstof uit een kernreactor halen en dat “opwerken”. Wat betekent dat je het uranium, plutonium en afval in de bestraalde kernbrandstof afzondert. Waarna het plutonium gebruikt wordt als materiaal  voor een atoombom. De Amerikanen volgden in de Tweede Wereldoorlog de twee trajecten. Voor Israël en India was de plutoniumpiste prioritair, voor Pakistan de uraniumpiste. Noord-Korea mikte aanvankelijk op de plutoniumpiste, maar heeft nu ook de uraniumpiste onder de knie.

 

Yongbyon

90 km van hoofdstad Pyongyang ligt het belangrijkste nucleaire complex van Noord-Korea, het Yongbyon Nuclear Complex.  Op de site vind je ondermeer een kernreactor, een opwerkingsfabriek, een kernbrandstoffabriek en opslaginfrastructuur voor bestraalde brandstof. De kernreactor is een kleine reactor van 5 MW.Uit de bestraalde brandstof halen de Koreaanse experts het plutonium voor een kernbom. Daarvoor heb je een opwerkingsfabriek nodig. Die staat er dus ook in Yongbyon. Siegfried S. Hecker, professor aan de Stanford University, is een van de beste kenners van het Koreaanse nucleaire programma ter wereld. Hij was al zeven keer in Noord-Korea waar hij ook verschillende keren het Yongbyon Nuclear Complex bezocht. Professor Hecker twijfelt er niet aan. De Noord-Koreaanse opwerkingsfabriek is een kopie van de opwerkingsfabriek Eurochemic in België.

 

Eurochemic

In 1966 kwam Koning Boudewijn persoonlijk naar Dessel om de opwerkingsfabriek Eurochemic te openen. Het was een project van dertien OESO-landen in partnerschap met de privé-sector en zou het neusje van de zalm in de nucleaire sector moeten worden. Bestraalde splijtstof van verschillende kernreactoren uit de partnerlanden zou er opgewerkt worden. Opwerking en plutoniumtechnologie werden toen beschouwd als heel toekomstgericht. Het zou nieuwe en boeiende perspectieven geven op het vlak van elektriciteitsproductie. Maar die piste bleek een doodlopende straat te zijn en er kwam niets van in huis.

Verschillende OESO-landen haakten snel af. Eurochemic sloot in 1974 de deuren en de Belgische Staat nam de fabriek over. In Belgische politieke kringen overwoog men nog om de fabriek opnieuw op te starten, maar dat gebeurde niet. Ons land kon niet anders dan de zwaar verontreinigde site op te kuisen, goed voor een factuur van een paar honderd miljoen euro.

In de Verenigde Staten werden geen fabrieken zoals Eurochemic gebouwd. Want men gooide het over een andere boeg. Met president Carter kwam er vanaf 1978 een ban op plutoniumtechnologie voor civiel gebruik. Men vond dit veel te gevaarlijk vanuit proliferatieoverwegingen. Bestraalde brandstof opwerken en het plutonium er uit halen, kan immers ook de productie van atoombommen als doelstelling hebben. Waarmee we bij de intrinsieke ambiguïteit van kerntechnologie zitten, civiel en militair. In Dessel was het doel civiel gebruik, maar de Noord-Koreanen kopieerden enkele jaren later de fabriek voor militaire doelen. Daarvoor hoefden ze geen spionnen naar de Kempen te stuurden. Er werd immers in die tijd veel gepubliceerd over de werking van Eurochemic en de gebruikte technologieën. Kostbare en belangrijke informatie over opwerking van kernbrandstof en plutoniumtechnologie werd gewoon openbaar gemaakt. Tot groot plezier van President Kim-Il-sung, zijn wetenschappers en ingenieurs.

 

Fout?

Hoe groot is de verantwoordelijkheid van de Belgische regering in dit dossier? Het is maar hoe je het bekijkt. Ze ging toe mee in de euforie rond opwerking en plutoniumtechnologie en lobbyde om de opwerkingsfabriek in ons land te krijgen, wat dus lukte. Haar verantwoordelijkheid is zeker niet te vergelijken met wat ze deed in andere dossiers, zoals groen licht geven voor de export van proliferatiegevoelig materiaal naar Irak, Pakistan en Libië[3]. Het Koreaanse dossier illustreert, en dit voor de zoveelste keer, het Januskarakter van nucleaire technologie. Civiele en militaire toepassingen zijn niet te scheiden. Zoals Robert Oppenheimer, wel eens de vader van de atoombom genoemd, al in 1946 in het eerste naoorlogse rapport over de strijd tegen proliferatie schreef: “The development of atomic energy for peaceful purposes and the development of atomic energy for bombs are in much of their course interchangeable and interdependent.”

 

Noord-Korea versus Zuid-Korea

De internationale gemeenschap had al snel door dat Noord-Korea een militair nucleair programma had en zette zware druk op het land om daar mee te stoppen. Zonder succes. Het Amerikaans ministerie van defensie bestudeerde een militaire operatie tegen het Yongbyancomplex[4], maar die ging niet door.[5]

Zuid-Korea zat ook niet stil. Het lanceerde ook een militair kernprogramma. Het Belgische bedrijf Belgonucleaire werkte in die tijd samen met het KAERI, het ‘Korea Atomic Energy Research Institute’. Drie Zuid-Koreanen kwamen naar Mol voor een opleiding van een jaar en Belgonucleaire maakte in 1973-74 een studie voor een ‘nuclear material laboratory’.  Zuid-Korea doekte uiteindelijk onder druk van de Verenigde Staten haar militair kernprogramma op en ratificeerde het non-proliferatieverdrag, waarmee het dus afzag van de ontwikkeling en productie van kernwapens. Zowel Noord- als Zuid-Korea putten dus uit onze plutoniumexpertise.

Noord-Korea investeert al jaren hard in de ontwikkeling van raketten, ook van types om kernkoppen te vervoeren. Het land had ook import- en exportactiviteiten van nucleair materiaal met Pakistan, Libië, Syrië en wellicht Iran, dat alles tot grote zorgen van tal van landen.

De internationale gemeenschap haalde jarenlang alles uit de kast om Noord-Korea te doen afzien van kernwapens: diplomatie, ultimatums, bedreigingen en sancties. Het kernwapenprogramma werd wel even opgeschort, maar uiteindelijk gingen de Koreanen gewoon door. Noord-Korea stapte in 2003 uit het non-proliferatieverdrag. Sindsdien is er geen enkele controle meer op het nucleaire programma.

In 2006 voerde Noord-Korea een eerste kernwapentest uit. Er volgend er in 2009 en 2013. VN-resoluties en internationale druk stopten de Noord-Koraanse communisten niet. Begin dit jaar volgde dus een nieuwe test. Ook al ging het telkens om kernwapens met een “kleine” explosieve kracht[6], het feit dat deze communistische dictatuur die zich niets aantrekt van VN-resoluties of internationale druk over kernwapens beschikt, is uiteraard heel zorgwekkend. Voor Zuid-Korea en Japan is het ronduit een nachtmerrie. Vergissingen en ongelukken zijn nooit uitgesloten. En wat als het regime implodeert? Wat gebeurt er dan met de kernwapens? Volgens professor Hecker beschikt Noord-Korea over ongeveer 12 atoombommen en kan het er jaarlijks vier tot zes extra produceren.

 

Waarom?

Waarom investeert een straatarm land in deze dure wapens? Intern gebruikt het regime dit om haar macht te tonen. Het herinnert haar inwoners dat het bedreigd wordt door buurlanden en deze wapens nodig heeft. Het toont haar inwoners dat het land behoort tot het kleine kransje kernwapenmachten.  Extern geeft Noord-Korea het duidelijk signaal dat de VS, Japan en/of Zuid-Korea niet moeten denken aan een ‘regime change’, zoals bv. in Irak of Libië. Het lot van kolonel Khaddafi versterkte het regime nog in haar doctrine. Khaddafi doekte in 2003 zijn kernwapenprogramma op, in de hoop de relaties met de internationale gemeenschap te normaliseren. In 2011 was het gedaan met de kolonel en zijn regime. De Kim-dynastie wil dat absoluut vermijden. Kernwapens zijn voor haar de ultieme levensverzekering[7] van het regime. Het stond letterlijk in het persbericht van vorige week. De test “had guaranteed the eternal future of the nation.”  Dat woordje “eternal” staat er trouwens niet toevallig. Sinds 1998 staat er in de grondwet dat Kim-Il-sung, de leider van Noord-Korea van 1948 tot 1994,  “Eternal President of the Republic” is. Een dode die president is van een land voor eeuwig en altijd. Als het lot van de miljoenen Noord-Koreanen niet zo ellendig zou zijn, zou het een al te gekke grap zijn.

 

Horrorland, met dank aan China

In de democratie-index van The Economist Group staat Noord-Korea met 1,08 op tien helemaal onderaan. In de Human Development Index van de UNDP en de Global Peace Index staat het land ook telkens ergens onderaan. Andere indexen geven een zelfde schrijnend beeld. Het lot van de 25 miljoen inwoners, op een kleine elite na, is ronduit verschrikkelijk. Noord-Korea is op vlak van democratie, mensenrechten, economie en sociale zaken een absolute catastrofe. De hongersnood in de jaren ’90 heeft tussen 800.000 en 1.500.000 (!) mensenlevens gekost. Perspectieven voor verandering zijn er nauwelijks. China ziet het land als een bondgenoot tegen Zuid-Korea en de VS en zorgt voor 90% van de energiebevoorrading en bijna de helft van de voedselbevoorrading. Na elke kernwapenproef of ander incident, hoopt de internationale gemeenschap dat China Noord-Korea tot de orde gaat roepen. Misschien gebeurt dat, maar dat heeft dan toch nauwelijks of geen effect. De diplomatieke relaties tussen de twee landen verlopen heel discreet en maken het voor analisten bijzonder moeilijk om pertinente politieke analyses te maken. China heeft de recente test duidelijk veroordeeld. Maar wil en kan ze Noord-Korea tot andere gedachten brengen? Wil en kan China Noord-Korea echt overtuigen om haar kernwapenarsenaal op te doeken?[8] Het is en blijft helaas koffiedik kijken.

 

Wanneer?

In het Iraanse nucleair dossier werd na jarenlang onderhandelen in 2015 een historische doorbraak bereikt. Het is wellicht president Obama’s belangrijkste realisatie op internationaal gebied. De risico’s op de ontwikkeling van Iraanse kernwapens zijn heel klein geworden en Iran wordt stap voor stap in de internationale gemeenschap opgenomen. Dat kan de behoefte aan eigen kernwapens verder doen afnemen. Krijgen we de volgende jaren in Noord-Korea ook een doorbraak? Daar zijn nu weinig tekenen voor. Tenzij China achter de schermen druk in de weer is met een oplossing en de kernproef van zes januari echt wel de laatste was. Waarna de opwerkingsfabriek in Yongbyon kan ontmanteld worden, een gevaarlijk werk van vele jaren gezien de radioactieve vervuiling. De opwerkingsfabriek van Eurochemic in Dessel is ondertussen volledig afgebroken. Misschien kan onze expertise die we daar opdeden ooit in Yongbyon gebruikt worden.



[1] North Korea's Choice: Bombs Over Electricity Journal Article Authors Siegfried S. Hecker, Sean Lee  en Chaim Braun - The Bridge, Vol. 40 no. 2, Summer 2010

 

[2] Voor de geschiedenis van de fabriek zie www.eurochemic.be

[3] Zie voor deze en andere dossiers mijn boek “België en de bom”, een e-book over de rol van België in de nucleaire proliferatie (www.lucbarbe.be).

[4] RICHELSON, JEFFREY T. (2007), Spying on the bomb, American nuclear intelligence from nazi Germany to Iran and North Korea, New York, W.W. Norton & Company.

[5] Andere militaire operaties tegen nucleaire sites gingen wel door. In 1981 vernietigde de Israëlische luchtmacht tijdens de operatie Opera de Iraakse kernreactor Osirak.  In 2007 wordt een kernreactor in Syrië platgebombardeerd, meer dan waarschijnlijk ook door het Israëlisch leger. Die reactor zou met de hulp van Noord-Korea gebouwd zijn.

[6] De atoombom op Hiroshima had een kracht van 15 kiloton. De eerste drie kernwapentesten van Noord-Korea hadden een kracht van respectievelijk 1, 2,35 en 6-9 kiloton. De kernwapens op Kleine Brogel, waterstofbommen, hebben een moduleerbare sterkte van 0,3 tot 340 kiloton.

[7] Er zijn heel veel verschillen tussen Noord-Korea en Israël, maar beiden landen hebben kernwapens als ultieme levensverzekering. Avner Cohen, de wellicht grootste expert van het Israëlisch kernwapenprogramma, heef het in dit verband over “kdushat ha-bitachon” of “sanctity of security”.

[8] Er is maar een land dat zijn kernwapenarsenaal opdoekte, Zuid-Afrika,  maar er zijn tal van landen die een kernwapenprogramma hadden en het stopzetten voor ze over kernwapens beschikten: Zwitserland, Zweden, Brazilië, Argentinië en Roemenië bv.