Electrabel en de vijf Ongemakkelijke Waarheden

Opiniestuk in de Morgen van 7 februari 2011

Electrabel en de CREG zijn de laatste dagen nog maar eens in de clinch gegaan over de zogenaamde nucleaire rente. Hoe komt het toch dat we in dit dossier blijven aanmodderen? Waarom krijgen we hier geen klare en duidelijke beslissing? Het gaat hier volgens mij over veel meer dan cijfers & tabellen. De blokkeringen in de energiedossiers hebben heel wat te maken met het bestaan van vijf “Ongemakkelijke Waarheden” en onze neiging hun bestaan te ontkennen. Want als we die waarheden erkennen, zouden we onze kijk op sommige mensen en situaties fundamenteel moeten veranderen. Bovendien riskeert ons zelfbeeld dan een flinke deuk te krijgen. Niemand trekt graag het besluit dat hij gerold wordt. Vaak verkiezen we nog liever een lichte vorm van zelfbedrog. Dan hoeven we niet te handelen. Voor er iets aan het energiebeleid zal veranderen, moeten we dus vijf “Ongemakkelijke Waarheden” in de ogen kijken.

Ongemakkelijke Waarheid 1. België heeft, behalve in de periode 1999-2003, nooit een energiebeleid gehad. Een energiebeleid in de zin dat regering & parlement een beleid uitstippelen en daarover verantwoording afleggen aan pers en publiek. De voorzitters van enkele grote partijen en de energiesector wilden en willen dat niet. Over energie werd en wordt al decennia beslist in informele kringen, onder “chefs”, de chefs van Electrabel, het VBO, enkele politici en vroeger soms ook de vakbondsleiding. Niet op basis van studiewerk van een adminstratie. Maar eerder zoals “marchands de tapis”: zoveel tariefvermindering voor die sector als jij die investering daar doet etc. De eerste grote debatten over kernenergie in het parlement hadden plaats nadat er beslist was om kerncentrales te bouwen. De verlenging van de levensduur van diezelfde centrales werd in oktober 2009 goedgekeurd via een “Pax Electrica”, een deal tussen toenmalig eerste minister Herman Van Rompuy en Gerard Mestrallet, baas van Suez-Gaz de France, het moederbedrijf van Electrabel. In dat document staan meteen ook de fiscale bijdragen die Electrabel de volgende jaren zal betalen, terwijl dit volgens de Grondwet de bevoegdheid van het parlement is. Uniek is dat: een privébedrijf onderhandelt met de overheid hoeveel belastingen het gaat betalen! Natuurlijk zijn er in andere sectoren ook informele circuits, maar niet in die mate. De eerste Ongemakkelijke Waarheid is dat zowel de regering als het parlement niet of nauwelijks te pas komen aan het energiebeleid, dat de energiesector het woord “democratie” niet kent en alles doet om de democratie buiten te houden. Met de zegen van de voorzitters van de grote partijen en het financieel-economisch establishement van dit land.

De CREG is dus erger dan Dany le Rouge in Parijs in mei ’68. Nooit heeft een overheidsinstantie zo de machtsevenwichten in dit land bedreigd. Want de CREG handelt onafhankelijk van partijvoorzitters en kabinetten en maakt moeilijk te weerleggen studies die deals tussen het Belgisch politiek establishment en de Franse bazen van Electrabel totaal doorkruisen. Met als gevolg dat Electrabel straks meer belastingen dreigt te betalen en – nog veel erger- , dat de “marchands de tapis” hun ding niet meer kunnen doen. Zand in de machine. “Afschaffen die keet”, klinkt het in de salons. Wat al lang zou gebeurd zijn als de Europese Unie ons niet zou verplichten een onafhankelijke energieregulator aan te stellen. 

Het Parlement heeft vorige week prima werk gedaan. Het heeft Electrabel en de CREG in een hoorzitting met elkaar geconfronteerd. Met als gevolg dat Electrabel voor de eerste keer moest zeggen hoeveel winst de kerncentrales opleveren. Dit brengt ons bij Ongemakkelijke Waarheid 2: een groot buitenlands bedrijf maakt pakken winst zonder dat we dat als consument merken op onze factuur. We worden als consument dus gerold. Dat is nog wat anders dan bedrog bij belspelletjes, want daaraan hoef je niet deel te nemen. Maar elektriciteit heb je nu eenmaal nodig. Waarbij we meteen bij Ongemakkelijke Waarheid 3 zitten. Je zou nu toch verwachten dat het VBO dag en nacht dit energiebeleid aanvalt, want hun tienduizenden leden betalen ook te veel voor hun elektriciteit. Niets van dit alles. Lees er de persberichten van het VBO van de laatste jaren maar op na. Veel blabla, maar nog maar één maatregel suggereren die het dividend van Suez-Gaz de France met een eurocentje zou kunnen verminderen? No way. De organisatie die geacht wordt met verve de Belgische bedrijven en de Belgische economie te verdedigen, houdt de facto mee het status quo in stand, wat leuk is voor Electrabel, niet voor onze bedrijven.

Ongemakkelijke Waarheid 4 dan: Frankrijk rolt België, chanteert het zelfs. En dat voor een buurland, een bevriende natie! Hoofdaandeelhouder van Suez-Gaz de France is de Franse Staat. Als er in België toch iemand het idee krijgt om een energiebeleid uit te stippelen in het belang van de gezinnen en bedrijven in plaats van Electrabel & co, komt steevast dezelfde boodschap vanuit Parijs: “Kalmpjes daar, of we verhuizen de hoofdzetel van Electrabel en Tractebel naar Parijs en dat kost jullie vele duizenden jobs.” Lees er de mail van onze ambassade in Parijs van 5 oktober 2009 op na. Het staat er zwart op wit. Je verwacht dat eerder van Exxon of Shell ergens in een arm Afrikaans land, niet in Europa. Toch is het zo. Het Franse Elysée beschouwt ons wat energiebeleid betreft als een kolonie. En als de meester spreekt, zwijgen de gekoloniseerden. 

Hopeloos dan maar? Neen, de oninneembaar gewaande burcht van Electrabel vertoont onderaan de muren al handbrede scheuren. Want er is een massale “exit-strategie” aan de gang. Mensen schakelen over naar een andere leverancier of gaan zelf elektriciteit produceren. Ze leggen zonnepanelen op hun dak of bouwen via een coöperatieve een windmolen. Die mensen doen het Electrabel-businessmodel op de grondvesten daveren. In Duitsland, dat inzake hernieuwbare energie al veel verder staat, moet de elektriciteitssector op bepaalde momenten betalen (!) om haar nucleaire stroom kwijt te geraken. Als straks de Twittergeneratie, die nog veel meer belang hecht aan transparantie en eerlijke prijs dan de vorige generaties, huizen bouwt en verbouwt, zal de autonome elektriciteitsproductie nog een flinke boost krijgen. Op de “voice” is het voorlopig nog wachten. Er is vandaag geen massaal protest tegen het Belgische energiebeleid. Maar zoiets komt altijd onverwacht. Kijk maar naar de val van de Muur in Berlijn of de revoltes in Tunisië & Egypte. De tegenstand vanuit de Brusselse salons en het Elysée tegen elke vraag voor een democratisch energiebeleid zal dan gigantisch zijn. Want het gaat hier om veel geld, heel veel geld. Waarmee we bij de vijfde en misschien wel belangrijkste Ongemakkelijke Waarheid zitten. Hoge en gerespecteerde heerschappen doen in hun streven naar roem voor zichzelf en nog meer money voor de aandeelhouders wel eens dingen die de samenleving immoreel vindt. Misschien moet het Parlement Graaf Maurice Lippens eens horen. 

Luc Barbé
7 feb 2011