De verkiezingsoverwinning van de klimaatgeruststellers
Hoe is het mogelijk dat uitgerekend de twee partijen die het verst staan van alles waarvoor de laatste maanden tienduizenden mensen betoogd hebben, de grootste partijen in Vlaanderen zijn? De overwinning van het VB en het feit dat de N-VA veruit de grootste partij in Vlaanderen gebleven is, hebben natuurlijk vele oorzaken. Ik heb het hier alleen over de manier waarop ze met de klimaatproblematiek zijn omgegaan.
Op 12 december 2005 erkenden in Parijs 150 landen dat de aarde niet alles aan kan en spraken ze af om in overleg oplossingen te zoeken zodat alle aardbewoners een goed leven zouden hebben binnen de grenzen van de planeet. Op 1 juli 2017 besliste Donald Trump zich terug te trekken uit het Parijse klimaatakkoord en gaf hij dus het signaal dat hij de fysieke grenzen van de planeet niet erkent en dat iedereen maar zijn plan moeten trekken. Hij kiest de vlucht vooruit en luistert niet naar degenen die zeggen dat elke vluchtweg een door mensen geconstrueerde luchtspiegeling is.
De Franse filosoof Bruno Latour gebruikt in zijn boek Waar kunnen we landen? deze twee data om duidelijk te maken waarover het vandaag zou moeten gaan. Latour stelt dat de aarde een actor wordt, dat ze zich laat horen. Kijk maar naar de orkanen en droogtes van de laatste jaren, of de walvissen die op onze kusten aanspoelen, met hun maag vol plastic. De aarde spreekt, zegt Latour, ook via mensen die actievoeren en zich laten horen. De Franse zadisten, verdedigers van gebieden tegen grote infrastructuurprojecten, zegden: “We verdedigen de natuur niet, we zijn de natuur die zich verdedigt.” Het boek van Anuna De Wever en Kyra Gantois draagt niet voor niets de titel “Wij zijn het klimaat.” De klimaatbrossers als stem van de planeet, hun betogingen als de waarschuwende hand van een planeet in nood van wie het incasseringsvermogen op is. Voor sommige mensen is de erkenning van de feiten vanzelfsprekend. Anderen verdringen dat inzicht van grenzen. Het kan niet dat de aarde hen aanzet tot het heroverwegen van wat volgens hen het goede leven is.
In de verkiezingscampagne hoorden we van sommige partijen een Vlaamse versie van Trumps klimaatverhaal: wetenschappelijke evidentie impliciet ontkennen, beweren dat klimaatbeleid tot een golf van belastingen zal leiden en mensen vertellen dat ‘het feest’ kan doorgaan. Het zijn geen klimaatontkenners maar ‘klimaatgeruststellers’. Ons landje is verantwoordelijk voor minder dan een procent van de uitstoot op wereldvlak. Dus ook al nemen we strenge maatregelen, dat heeft nauwelijks effect, klinkt het. Bovendien zullen wetenschappers, net zoals vroeger, wel oplossingen vinden. ‘Ecorealisme’ heet dat. Dus geen slimme kilometerheffing of een hogere fiscaliteit op vliegtuigreizen, en stop met te pleiten voor minder vleesconsumptie.
Die boodschap klinkt velen als muziek in de oren. We hoeven ons niet schuldig te voelen, we kunnen ongestoord verder leven zoals we willen. Daarbij vergeten ze dat vele mensen nooit hebben kunnen feesten, dat de volgende generaties zware facturen van het feest zullen betalen en dat het aantal depressies en burn-outs in dit land ons zou moeten doen afvragen of dit wel een ‘feest’ is.
Hoe ga je hier mee om? Latour komt bewust niet met pasklare oplossingen. Voor hem is een kernvraag hoe zich te richten tot degenen die zich terecht in de steek gelaten voelen door het “historisch verraad” van de leidende klassen. Met dat ‘verraad’ bedoelt Latour het feit dat ze mensen decennia hebben voorgespiegeld dat deze manier van produceren en consumeren grenzeloos zou kunnen doorgaan, terwijl men wist dat de aarde dat niet zou kunnen dragen.
Een centrale vraag na 26 mei: hoe kan je mensen overtuigen dat een klimaatvriendelijk leven kan leiden tot een beter en gelukkiger leven? Laten we ook luisteren naar sociologen en psychologen, en uitzoeken welke waarden we delen met degenen die voor de klimaatgeruststellers kozen. En duidelijk maken dan er meer dan één toekomstscenario is. Dat experts noch betogers willen opleggen, maar dat we samen willen uittekenen.
Dat betekent niet dat we moeten hopen op consensus over alle kwesties. Dat is een illusie. Er zullen altijd tegengestelde belangen en meningen zijn en keuzes moeten gemaakt worden. Samenlevingen zijn divers. Het komt er op aan werk te maken van een sociaal rechtvaardige transitie met perspectieven voor alle groepen. Ondertussen zal de aarde ons blijven herinneren aan het feit dat we haar incasseringsvermogen niet respecteren, met stormen, overstromingen en droogtes, van hier tot in Bangladesh.
Alle ontsnappingsroutes zullen telkens weer niet meer dan fictieve constructies blijken die door de realiteit weerlegd worden. Eens we over het eens zijn over de feiten, kunnen we de illusie van een aarde zonder grenzen achter ons laten en een nieuw hoofdstuk van onze geschiedenis schrijven.